Сумесная заява праваабарончай супольнасці Беларусі
Як стала вядома, 3 верасня 2025 года ў папраўчай калоніі №15 У Г.Магілёве памёр 36-гадовы палітвязень Андрэй Паднябенны. Па паведамленнях СМІ, прычынай смерці стала ўдушша. Беларуская праваабарончая супольнасць выказвае глыбокае спачуванне сям'і, родным і блізкім Андрэя Паднябеннага ў сувязі з яго смерцю.
Андрэя Паднябеннага, які мае расійскае грамадзянства, але з шасці гадоў жыве ў Беларусі, двойчы асудзілі ў закрытым рэжыме па шэрагу так званых "экстрэмісцкіх" артыкулаў Крымінальнага кодэкса, якія ўлады Беларусі выкарыстоўваюць для пераследу палітычных праціўнікаў і дысідэнтаў, да 16 гадоў 8 месяцаў пазбаўлення волі і буйнога штрафу.
На дадзены момант абставіны смерці Андрэя Паднябеннага дакладна не расследаваныя. Аднак, паводле папярэдняй інфармацыі, ён падвяргаўся жорсткаму абыходжанню ва ўстанове Дэпартамента выканання пакаранняў МУС.
Смерць Андрэя Паднябеннага — дзявятая за апошнія пяць гадоў смерць палітвязня ва ўстановах ДВП МУС. Так:
- у траўні 2021 года ў папраўчай калоніі № 17 у Шклове Магілёўскай вобласці памёр палітвязень Вітольд Ашурак;
- у траўні 2023 года ў калоніі "Віцьба" памёр палітвязень Мікалай Клімовіч;
- у ліпені 2023 года ў бальніцы хуткай медыцынскай дапамогі Гродна памёр мастак Алесь Пушкін. У бальніцу яго прывезлі з турмы № 1 Гродна;
- у студзені 2024 года ў папраўчай калоніі "Віцьба" памёр палітвязень Вадзім Храсько;
- у лютым 2024 года ў турэмным шпіталі памёр палітвязень Ігар Леднік. У бальніцу яго даставілі з калоніі № 2 Бабруйск;
- 9 красавіка 2024 года ў Брэсцкім СІЗА памёр Аляксандр Кулініч. Яго абвінавацілі паводле арт. 368 (абраза Лукашэнкі) Крымінальнага кодэкса;
- 11 кастрычніка 2024 года ў магілёўскай калоніі № 15 памёр грамадзянін Расійскай Федэрацыі Дзмітрый Шлетгаўэр;
- у пачатку 2025 года памёр палітвязень Валянцін Штэрмер, які адбываў тэрмін у шклоўскай калоніі № 17.
У сувязі з чарговай смерцю ў Беларусі чалавека, які знаходзіцца ў месцах пазбаўлення волі, мы нагадваем беларускім уладам аб міжнародных абавязацельствах у галіне правоў чалавека. Так, артыкулам 6 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах замацавана, што "права на жыццё з'яўляецца неад'емным правам кожнага чалавека". У сваёй заўвазе агульнага парадку № 36 (артыкул 6: права на жыццё) Камітэт па правах чалавека адзначыў, што " права на жыццё мае вырашальнае значэнне як для асобных асоб, так і для грамадства ў цэлым. Яно само па сабе з'яўляецца самым каштоўным правам, уласцівым кожнаму чалавеку, але яно таксама ўяўляе сабой адно з асноўных правоў, эфектыўная абарона якога з'яўляецца неабходным умовай для ажыццяўлення ўсіх іншых правоў чалавека". Камітэт таксама адзначыў, што"права на жыццё – гэта права, якое не падлягае вузкаму тлумачэнню". Гаворка ідзе пра "права фізічных асоб не падвяргацца дзеянням або бяздзейнасці, якія маюць сваёй мэтай або чакана могуць выклікаць іх ненатуральную або заўчасную смерць. Артыкул 6 Пакта гарантуе гэта права ўсім людзям без якога б там ні было адрознення, уключаючы асоб, якія падазраюцца або асуджаных у сувязі з нават самымі цяжкімі злачынствамі".
Важна падкрэсліць, што знаходжанне чалавека ва ўмовах ізаляцыі накладае асаблівыя абавязацельствы на дзяржаву. У сувязі з гэтым нагадваем пра ўказанне Камітэта па правах чалавека ў заўвазе № 36: "дзяржавы-ўдзельніцы нясуць павышаную абавязацельства клапаціцца аб прыняцці любых неабходных мер для абароны жыцця асоб, пазбаўленых волі дзяржавай, паколькі, падвяргаючы асоб арышту, затрымання, зняволення ці іншым чынам пазбаўляючы іх волі, дзяржавы-ўдзельніцы бяруць на сябе адказнасць за клопат аб іх жыцці і фізічнай недатыкальнасці, пры гэтым для памяншэння такой адказнасці яны не могуць спасылацца на адсутнасць фінансавых рэсурсаў або іншыя матэрыяльна-тэхнічныя праблемы. Абавязак па абароне жыцця ўсіх затрыманых асоб уключае ў сябе аказанне ім неабходнай медыцынскай дапамогі і адпаведны рэгулярны кантроль за іх здароўем".
Штодня тысячы зняволеных і якія ўтрымліваюцца пад вартай перажываюць парушэнне асноўных правоў на жыццё і здароўе, свабоды не падвяргацца ўсім відам забароненага стаўлення, якія гарантаваныя як міжнароднымі абавязацельствамі дзяржавы, так і Канстытуцыяй.
Асаблівую трывогу выклікае ўтрыманне палітычных зняволеных ва ўмовах поўнай або частковай ізаляцыі ад знешняга свету, што з'яўляецца грубейшым парушэннем правоў чалавека. Дадаткова, адсутнасць доступу да належнага прававога прадстаўніцтва і сувязі з сям'ёй робіць сітуацыю яшчэ больш крытычнай, пагражаючы не толькі фізічнаму, але і псіхалагічнаму дабрабыту зняволеных. Гэтая сістэма прымусу і кантролю становіцца крыніцай сур'ёзнай турботы як для беларускай грамадзянскай супольнасці, так і для міжнароднай супольнасці, і патрабуе неадкладных дзеянняў для выпраўлення парушэнняў правоў чалавека.
Мы ў чарговы раз вымушаны канстатаваць, што Рэспубліка Беларусь не выконвае свае абавязацельствы ў сферы права на жыццё і ў гэтай частцы. Права на жыццё ў належнай ступені не ахоўваецца законам і не забяспечваецца на практыцы, што рэгулярна прыводзіць да незваротных трагедый.
Сітуацыя пагаршаецца практыкай адвольнага затрымання: акрамя агульнага ігнаравання меркаванняў неабходнасці і суразмернасці пры вынясенні прысудаў, суддзі часцяком не прымаюць пад увагу стан здароўя абвінавачаных, прызначаючы сур'ёзныя санкцыі, звязаныя з пазбаўленнем волі, за дзеянні, па сутнасці, якія ўяўляюць сабой рэалізацыю правоў чалавека альбо няцяжкія правапарушэнні. У выніку ў месцах прымусовага ўтрымання аказваюцца таксама і людзі з уразлівых груп, для якіх прымусовая ізаляцыя або заключэнне аказваецца яшчэ большым выпрабаваннем, чым для іншых.
Улады Беларусі павінны ўсвядоміць, што падобныя выпадкі смерцяў палітычных зняволеных толькі пацвярджаюць выказаныя праваабаронцамі ацэнкі адносна захавання правоў чалавека і страты Беларуссю прыкмет прававой дзяржавы. Улады павінны прызнаць, што адвольнае зняволенне і пераслед за выказванне палітычных перакананняў супярэчаць асноўным прынцыпам дэмакратыі і прававога парадку.
Недастатковая ўвага да гэтых праблем і адсутнасць канкрэтных дзеянняў для іх вырашэння толькі паглыбляюць крызіс у галіне правоў чалавека ў краіне і пагаршаюць яе міжнародную рэпутацыю. Кожная новая смерць палітвязня ў беларускіх турмах толькі падкрэслівае неабходнасць неадкладных і канкрэтных захадаў з боку ўладаў для выпраўлення сітуацыі. А таксама неабходнасць максімальна магчымых дыпламатычных намаганняў з боку міжнароднай супольнасці, накіраваных на вызваленне людзей, якія знаходзяцца ў Беларусі ў месцах несвабоды па палітычных матывах.
Мы працягваем падкрэсліваць, што кожная смерць палітвязня ў месцах пазбаўлення волі з'яўляецца следствам сістэмнай дзяржаўнай палітыкі бесчалавечнага абыходжання з людзьмі, заснаванага на палітычных матывах.
На падставе выкладзенага, яшчэ раз падкрэсліваючы важнасць забеспячэння права чалавека на жыццё і здароўе, мы, прадстаўнікі беларускай праваабарончай супольнасці, патрабуем ад беларускіх уладаў:
- ад Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь і Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь — распачаць крымінальную справу па факце смерці Андрэя Паднябеннага, правесці аб'ектыўнае і ўсебаковае расследаванне для ўстанаўлення прычын дадзенай трагедыі і праінфармаваць грамадскасць аб яго выніках;
- праінфармаваць грамадскасць аб выніках расследавання смерцяў іншых палітычных зняволеных у беларускіх турмах;
- забяспечыць належную медыцынскую і псіхалагічную дапамогу ў месцах прымусовага ўтрымання;
- ад супрацоўнікаў пенітэнцыярных устаноў, іншых дзяржаўных устаноў, якія ажыццяўляюць прымусовую ізаляцыю (ІЧУ, ЦІП, СІЗА і інш.), і іх кіраўніцтва - выканання Канстытуцыі Рэспублікі Беларусі і міжнародных абавязацельстваў па забеспячэнні аховы жыцця і здароўя асоб, пазбаўленых волі і якія знаходзяцца ў ізаляцыі.
Названыя патрабаванні дапаўняюць заявы беларускай праваабарончай супольнасці аб недапушчальнасці пераследу грамадзян за ажыццяўленне сваіх грамадзянскіх і палітычных правоў, неадкладнага вызвалення і перагляду крымінальных спраў усіх палітвязняў у Беларусі.
Беларускія ўлады павінны няўхільна выконваць міжнародныя абавязацельствы ў галіне правоў чалавека, што ўключае ў сябе забеспячэнне незалежнасці судоў, абарону свабоды слова і меркавання, а таксама гарантыі справядлівага судовага разбору для ўсіх грамадзян, незалежна ад іх палітычных перакананняў або сацыяльнага статусу, а таксама правесці сур'ёзную рэформу сістэмы юстыцыі і папраўчых устаноў.
Праваабарончы цэнтр "Вясна"
Беларускі Хельсінкскі Камітэт
Беларускі ПЭН
Прававая ініцыятыва
Беларускі Дом Правоў Чалавека
